Addis Ababa (Dawan) – Ra’iisul Wasaaraha Itoobiya, Abiy Axmed, ayaa maanta si rasmi ah u daahfuray Biyo-xireenka Abay, oo sidoo kale loo yaqaanno Biyo-xireenka Weyn ee Dib-u-soo-kicinta Itoobiya (GERD), kaas oo ah mashruuca ugu weyn ee koronto-biyo dhaliya ee Afrika.
Daahfurka maanta ayaa ku xigay xafladdii hor-dhaca ahayd ee xalay, halkaas oo Abiy lagu arkay isagoo ilmaynaya xilli lagu baahinayay telefishinka. Muuqaalkaas shucuureed ayaa dhalisay dood, kaas oo dadka qaar ay ku tilmaameen shucuur dhab ah oo ka tarjumaysa sannado shaqo iyo halgan, halka kuwo kale ay ku qeexeen xeelad siyaasadeed oo uu kaga doonayo inuu jilciyo mucaaradka qoomiyadaha kala duwan ee Itoobiya.
Mashruuc Ay Dadka Maal-geliyeen
Dhismaha Biyo-xireenka wuxuu bilaabmay 2011. Si ka duwan mashaariicda waaweyn ee caalamka, mashruucan laguma maalgelin deeqo ama amaah caalami ah, balse waxaa inta badan bixiyay shacabka Itoobiya. Shaqaalaha dowladda ayaa qayb ka mid ah mushaharkooda bixiyay, muwaadiniintuna waxay iibsadeen saami.
Cabbirka iyo Awoodda
Biyo-xireenka wuxuu ku yaal Webiga Abbay (Blue Nile) ee gobolka Benishangul-Gumuz, qiyaastii 30 kiiloomitir meel u jirta xadka Suudaan. Sida ay tilmaamayaan xogaha farsamo, biyo-xireenku wuxuu dhererkiisu yahay 1,800 mitir, halka jooggiisuna yahay 170 mitir. Markuu si buuxda u shaqeeyo, waxaa la filayaa inuu soo saaro 5,150 megawatt oo koronto ah — taas oo labanlaabaysa awoodda koronto ee Itoobiya.
Saameynta mashruuca ayaa ah mid weyn: wuxuu koronto gaarsiinayaa in ka badan 65 milyan oo Itoobiyaan ah, wuxuuna awood siinayaa dhoofinta koronto loo gudbiyo deriska sida Suudaan, Kenya iyo Jabuuti.
Horumarka iyo Kharashka
Bishii Febraayo 2022, Itoobiya waxay bilowday soo saarista koronto qayb ahaan. Mashruucu wuxuu ku kacay in ka badan 4 bilyan oo doolar, wuxuuna shaqo siiyay tobannaan kun oo shaqaale Itoobiyaan ah iyo shirkado shisheeye muddo ka badan toban sano ah.
Khilaafaadka Gobolka
Biyo-xireenka wuxuu noqday meel khilaaf siyaasadeed oo gobolka ka jira. Masar waxay ka cabsi qabtaa in mashruucu yareeyo saamigeeda biyaha Nile oo ay ku tiirsan tahay boqolkiiba 90 baahideeda biyaha. Suudaan ayaa iyaduna ka walaacsan sii-deyn biyood oo aan la isuduwin taas oo khatar gelin karta biyo-xireennadeeda iyo amniga biyaha.
Itoobiya se waxay ku adkaysatay in Biyo-xireenka uu yahay xaq horumarineed oo sharci ah, iyadoo ballan qaaday inuusan wax “dhibaato weyn” ah u geysan doonin dalalka wabiga ka faa’iideysta.
Dhaxalka Siyaasadeed ee Abiy
Abiy Ahmed, GERD ma aha oo keliya guul injineernimo ee waa dhaxal siyaasadeed. Inkasta oo mashruucu bilaabmay ka hor inta aanu xilka qaban, haddana wuxuu ahaan doonaa hoggaamiyaha lagu xusuusan doono inuu dhammaystiray mashruuca ugu weyn ee casriga ah ee Itoobiya.
